De moeizame weg naar een laatste rustplaats.
Op de Lommelse gemeenteraad van 8 januari 1946 werd een brief voorgelezen van de Belgische minister van Binnenlandse Zaken. De regering wilde van de gemeente Lommel een perceel grond kopen dat was gelegen langsheen de ‘staatsweg’ naar Leopoldsburg, met de bedoeling er een begraafplaats voor Duitse militairen in te richten. De gemeenteraad verleende een gunstig advies.
Al vlug bleek dat de publieke opinie dat gunstig advies niet kon smaken en de gemeenteraad krabbelde terug. De minister van Binnenlandse Zaken bleef volharden en hij eiste het betreffende perceel grond op voor de Belgische Staat met ingang van 1 april 1946. De gemeenteraad kwam op 28 maart samen en kon niets anders doen dan zich neerleggen bij het opeisingsbevel. Het was niet ‘met volle goesting’ want de raad verwees nogmaals naar de publieke opinie en het gemeenteraadsbesluit van 9 maart dat inhield dat de gemeente weigerde om de grond te verkopen.
Rekening houdend met de publieke opinie drukte de gemeenteraad op 8 april 1946 de wens uit om in aanmerking te komen om op het grondgebied van de gemeente een Engels militaire begraafplaats aan te leggen. De geschikte plaats hiervoor leek een perceel grond langsheen de Luikersteenweg. Twee maanden later besliste de gemeenteraad een perceel gemeentegrond van 70 are aan de Staat af te staan (later uitgebreid tot 1 hectare). En in tegenstelling met het perceel grond voor de Duitse militaire begraafplaats, zou het perceel kosteloos ter beschikking van de Staat worden gesteld. Midden november 1946 keurde de Prins-regent het besluit van de gemeenteraad goed, waarna het comité tot aankoop van onroerende goederen aan de slag ging om de akte van afstand op te stellen. De Britse 84ste ‘Grave Concentration Unit’ zou uiteindelijk 257 Poolse gesneuvelde militairen naar Lommel overbrengen.
Brigadegeneraal Macziek en de Poolse bevrijders.
De 1 hectare grote Poolse Militaire Begraafplaats in Lommel is de enige in België. Hier liggen 257 Poolse soldaten begraven, die gevochten hebben bij de 1ste Poolse Pantserdivisie onder bevel van brigadegeneraal S. Macziek. Vermoedelijk een 25-tal Poolse soldaten die hier begraven liggen behoorden tot de Poolse squadrons van de Royal Air Force.
Tussen de landing in Normandië in augustus 1944 en de aankomst in de Duitse havenstad Willemshaven had deze 1ste divisie een negen maanden durende veldtocht van circa 1.800 km. achter de rug. De divisie verloor 1.288 mensen. Alleen al in België sneuvelden zowat 500 Poolse soldaten, waarvan er dus ruim de helft begraven liggen in Lommel.
De laatste rustplaats.
De hoge natuurstenen kruisjes hebben korte zijarmen en dragen metalen platen met de gegevens van de dode. Voor Joodse soldaten zijn er graftekens met rondboog en davidster.
Achteraan op de begraafplaats staat een gedenkmuur bedekt met witte en grijze natuurstenen tegels en bekroond met een metalen kruis. Op en rond deze gedenkmuur hangen of staan gedenkplaten met ondermeer de namen van de door Poolse soldaten bevrijde steden en gemeenten, de leuze “Voor Uwe en onze vrijheid” (tevens in het Pools en het Frans), het kenteken van de 1ste Poolse Pantserdivisie – een cavaleriehelm en een gestileerde vleugel – en een kenteken voor de Poolse squadrons van de R.A.F..
Het beeldhouwwerk op de begraafplaats – dat een vrouwenfiguur met lauwerkrans voorstelt – werd gemaakt door Marion Wnuk uit Warschau in 1959. Wnuk was een gerespecteerd beeldhouwer die tijdens de Tweede Wereldoorlog actief was in het ondergronds verzet en gedeporteerd werd. Na de oorlog werd hij o.m. rector aan de Rijkshogeschool voor Beeldende Kunsten in Gdansk en aan de Academie voor Schone Kunsten in Warchau. Hij won verschillende prijzen en richtte enkele prestigieuze monumenten op, loyaal aan het Sovjetregime.
Herdenkingen en naslagwerk.
Eenmaal per jaar komen de in België verblijvende Polen – op initiatief van de Poolse Unie en met vertegenwoordigers van de verschillende regeringen – hun doden gedenken.
Marnik Braet en Frank Gelaude schreven het waardevolle naslagwerk “De 1ste Poolse Pantserdivisie van Generaal Maczek. Gesneuvelden bij de bevrijding 1944-1945 van Abele tot Zondereigen”, waarvan in 2019 een herdruk verscheen. Erfgoed Lommel maakte voor deze herdruk een grondplan van de Poolse Militaire Begraafplaats en op basis van het naslagwerk een register van de gesneuvelden (de kolom “blz. boek” is verwijzing naar het naslagwerk van Braet en Gelaude). De auteurs van het naslagwerk putten, met toestemming, heel wat informatie uit de website http://www.polishwargraves.nl/, die zeker een bezoek waard is en waar je voor vele gesneuvelden die in Lommel begraven liggen, gedetailleerde informatie kan vinden.
Bronnen: Leysen Veerle, Het beste van Open Monumentendag – 25, 8 september 2013 – Lommel Werkplaatsen, in Te Lomelle op die Campine, jg. 39, nr. 3, 2013, 4-8 en Lavreysen Henri, Het ontstaan van de Duitse Militaire Begraafplaats in Lommel, in Te Lomelle op die Campine, jg. 40, nr. 3, 2014, 9-14.