Lommel wittert! Rijke waters, golvend gras.
Er beweegt iets in Lommel-Kolonie, en dit al meer dan 40 jaar. Elk voorjaar wordt er “gewitterd”. Dan krijgen de vloeiweiden van de Grote Watering extra water om veel gras en bloemen te laten groeien. Gedurende enkele weken, de “witterweken”, heerst er een gezellige drukte. Een bende vrijwilligers houdt zo een oud gebruik en een uniek stukje natuur in stand.
Op 25 juni 2019 plaatste de minister van Cultuur Sven Gatz het ‘witteren’ op de Vlaamse inventaris van immaterieel erfgoed. Een prachtige erkenning van het vele en goede werk dat de vrijwilligers van Natuurpunt verrichten op de vloeiweiden. De kroon op het werk volgde op 5 december 2023. Toen plaatste UNESCO de traditionele graslandbevloeiing op de ‘Representatieve Lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid‘.
Het oude gebruik van bevloeien van graslanden, dat in heel Europa eeuwenlang werd toegepast, is bijna geheel verdwenen. Sproei installaties kwamen in de plaats. Maar hier en daar gebeurt de graslandbevloeiing nog op een traditionele manier. Nergens in Europa wordt het op zo’n grote schaal toegepast als in Lommel-Kolonie. En we willen dit zo houden.
Daarom zijn Natuurpunt Noord-Limburg en Erfgoed Lommel in 2017 i.s.m. en onder begeleiding van het Centrum voor Agrarische Geschiedenis (CAG) een traject opgestart dat als doel heeft het gebruik van het bevloeien van de vloeiweiden (‘het witteren’) te ‘borgen’. De erkenning van het ‘witteren’ als immaterieel cultureel erfgoed door Vlaanderen en UNESCO zijn de kersen op de taart. We streven ernaar om een zo ruim mogelijk publiek te laten kennis maken met ‘het witteren’ en zoveel mogelijk mensen actief bij dit gebruik te betrekken. Ons project draagt de titel: ‘Lommel wittert! Rijke waters, golvend gras‘.
Om iedereen kennis te laten maken met deze oude werkwijze en een stukje levend verleden te laten aanschouwen, organiseren we elk jaar einde februari – begin maart de ‘Witterweken’ met boeiende activiteiten. We werken ook mee aan het project ‘Water & Land‘. Immaterieel erfgoed en duurzame ontwikkeling’ van het CAG. Lees onderaan deze pagina meer over het project ‘Water & Land’ en bekijk zeker ook de documentaire.
De beheerders van de vloeiweiden in de Watering en alle projectpartners nodigen u van harte uit om de Grote Watering te bezoeken. U kan er een digitaal gegidste erfgoedwandeling maken via de FARO Erfgoedapp ter nagedachtenis van wijlen Bert Jansen wiens levenswerk het was om de traditionele graslandbevloeiing te onderzoeken en te promoten.
Water & Land. Immaterieel erfgoed en duurzame ontwikkeling.
Documentaire
Op 3 oktober 2025 stelden Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) en Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) in première de documentaire Water & Land. Immaterieel erfgoed als motor voor een klimaatrobuuste toekomst voor.
In een tijd van versnelde klimaatverandering en biodiversiteitsverlies zoekt deze documentaire naar antwoorden in het verleden. “Water & Land. Immaterieel erfgoed als motor voor een klimaatrobuuste toekomst” laat zien hoe eeuwenoude landbouwtechnieken, ambachten en historische systemen – zoals vloeiweiden, gevlochten hagen en watermolens – verrassend actuele oplossingen bieden voor de uitdagingen van vandaag én morgen.
Met beelden van casussen uit België en Nederland volgen we erfgoeddragers, landbouwers, vrijwilligers en onderzoekers die erfgoed koppelen aan klimaatadaptatie en -mitigatie. Van waterberging in vloeiweiden en watermolenlandschappen tot compostering van natuurmaaisel, en van bijenonderzoek tot het versterken van de biodiversiteit met gevlochten heggen: telkens staat de vraag centraal hoe natuur en cultuur elkaar kunnen versterken.
Ignace Schops (directeur Regionaal Landschap Kempen en Maasland, voorzitter Bond Beter Leefmilieu) en Gertjan de Boer (Programmaleider Water & Klimaat bij Rijksdienst Cultureel Erfgoed, voorzitter Platform Klimaat & Erfgoed) belichten het belang van een integrale aanpak, waarbij oude technieken en lokale kennis mee de sleutel vormen tot een klimaatrobuuste toekomst. De documentaire toont dat ons erfgoed niet statisch is, maar een levende praktijk met grote ecologische, culturele én sociale waarde.
Deze documentaire kwam tot stand binnen het project ‘Water & Land. Immaterieel erfgoed en duurzame ontwikkeling’, een samenwerking tussen Centrum Agrarische Geschiedenis en Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland.
Met dank aan: Gertjan de Boer, Ignace Schops, Eric Brinckmann, Iris Claessens, Ellen Danneels, Wim Dirckx, Piet de Bolle, Hans de Mars, Yves Janssen, Riet Meijer, Jeroen Rappé, Peter Roosen
—
Productie door Joris Gijsen (Willem Tel.)
Ondertiteling en vertaling door Regina De Martelaere en Lingohopper
Extra beelden van Amateurfilmers Mol vzw, Natuurpunt, Nico Vande Kerkhof
—
Project gecoördineerd door Chantal Bisschop (CAG), Laura Danckaert (CAG), Jet Bakels (KIEN) en Susanne Bergwerff (KIEN).
CAG en KIEN danken alle collega’s, alsook de leden van de klankbordgroep, alle experts de ze interviewden, en iedereen die van dichtbij of veraf betrokken was.
Project Water & Land
Het project Water & Land is een driejarig, internationaal pilootproject dat is opgezet door Centrum Agrarische Geschiedenis en Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland.
In drie projectjaren benaderen we drie hedendaagse thema’s die nauw met elkaar verbonden zijn: waterbeheer, behoud van biodiversiteit en bodemvruchtbaarheid. Zonder te pretenderen dat immaterieel erfgoed dé oplossing biedt, kunnen oude technieken en praktijken wel voor verrijkende inzichten zorgen. We werken samen met verschillende erfgoedgemeenschappen in Vlaanderen en Nederland die met hun inspirerende voorbeeldpraktijken bijdragen aan een duurzame toekomst. We wisselen ervaring en expertise uit en leveren daarmee nieuwe oplossingen.
Kortom, dit project wil:
- Immaterieel erfgoedpraktijken die kunnen bijdragen aan een klimaatrobuste toekomst onderzoeken
- Erfgoedgemeenschappen ondersteunen in borging en zichtbaarheid
- Beleidsmakers attenderen op de kansen van erfgoed
- Internationale uitwisseling stimuleren tussen erfgoedgemeenschappen, experts, onderzoekers en beheerders
Op de website Water & Land vinden jullie naast de documentaire ook podcasts, video’s en brochures uit elk themajaar: ‘Waterbeheer’, ‘Behoud van biodiversiteit’ en ‘Bodemvruchtbaarheid’.
